Nazwa „hospicjum” pochodzi od łacińskich słów hospes – „gość” i hospitium – „gościna”, „gościnność”. Przed setkami lat oznaczało ono miejsce, w którym pomoc i bezpieczny azyl mógł uzyskać podróżny. Wraz z upływem czasu „hospicjum” zaczęło oznaczać miejsca (przytułki i szpitale), w których udziela się pomocy biednym, bezdomnym i chorym. Ostatecznie – w czasach nowożytnych – stało się tożsame z miejscem, w którym osoby cierpiące na choroby nieuleczalne mogą uzyskać pomoc.
W dziejach współczesnych najbardziej znaną postacią związaną z rozwojem ruchu hospicyjnego jest Cicely Saunders, która miała okazję zapoznać się z problemami osób u kresu życia w pierwszym ośrodku hospicyjnym w XX wieku – St. Joseph’s Hospice w Londynie. Doświadczenie wyniesione z kontaktu z umierającymi ukierunkowało ją na stworzenie ruchu społecznego, którego celem było zapewnienie właściwej opieki takim osobom. Dzięki organizacji licznych spotkań i debat społecznych udało jej się zebrać fundusze na budowę nowoczesnego domu hospicyjnego – St. Christopher’s Hospice w Londynie. Dzięki Cicely Saunders idea opieki nad umierającymi stawała się coraz bardziej obecna w świadomości społecznej.
Wkrótce zaczęły powstawać kolejne ośrodki hospicyjne, nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale i na całym świecie. W ciągu 30 lat od powstania St. Christopher’s Hospice otwarto ponad 4000 ośrodków wzorujących się na jego modelu organizacji.
Praca Cicely Saunders miała również niebagatelny wpływ na rozwój idei hospicyjnej w Polsce. Jej wizyta w naszym kraju w 1978 roku i towarzyszące jej wykłady na temat współczesnego ruchu hospicyjnego wygłoszone w Krakowie, Warszawie i Gdańsku zainspirowały grupę osób spotykających się regularnie przy kościele Arka Pana w Krakowie do rozpoczęcia starań o pozyskanie miejsca na budowę hospicjum w Nowej Hucie. Owocem tych działań było powstanie w 1981 roku w Krakowie Towarzystwa Przyjaciół Chorych „Hospicjum”. Była to pierwsza organizacja charytatywna w Europie Wschodniej, oparta na pracy wolontariuszy, której celem była opieka nad osobami umierającymi z powodu choroby nowotworowej w warunkach stacjonarnego hospicjum. Przyjmuje się, że powstanie Towarzystwa było początkiem historii współczesnej opieki hospicyjnej w Polsce. Budowa hospicjum stacjonarnego – Hospicjum im. św. Łazarza w Krakowie – przypadła na trudne lata transformacji gospodarczo-politycznej Polski, stąd też rozpoczęło ono działalność opiekuńczą dopiero w 1996 roku.
Drugim ośrodkiem opieki nad osobami umierającymi było gdańskie Hospicjum Pallottinum utworzone w 1983 roku przez grupę osób działających w gdańskiej Sekcji Służby Zdrowia NSZZ „Solidarność”, zgromadzonych wokół ks. Eugeniusza Dutkiewicza SAC – kapelana Akademii Medycznej – i prof. Joanny Muszkowskiej-Penson. „Model gdański” polegał na bezinteresownej opiece nad pacjentem w jego domu i angażował profesorów, lekarzy, studentów medycyny i przedstawicieli innych profesji. Wybierając model opieki domowej, twórcy Hospicjum Pallottinum byli świadomi jego odmienności od preferowanego w Krakowie modelu opieki stacjonarnej, szczególnie w zakresie współpracy ze wspólnotami parafialnymi.
Wkrótce wolontaryjne zespoły opieki domowej zaczęto organizować przy parafiach w wielu miastach w Polsce. Gdański model opieki domowej przyjęły ośrodki m.in. w Poznaniu, Warszawie, Lublinie, Katowicach, Mysłowicach i Szczecinie.
Oba ośrodki (gdański i krakowski) przyczyniły się do rozwoju wolontariatu hospicyjnego:
- ośrodek krakowski był źródłem inspiracji naukowych i edukacji społeczeństwa;
- „model gdański” został szeroko rozpowszechniony jako praktyczny model działania.
Obecnie placówki hospicyjne oferujące zarówno opiekę stacjonarną, jak i domową coraz częściej wpisują się w krajobraz społeczny, choć nadal ich liczba jest zbyt mała względem potrzeb.
Nieustannie trwają również prace nad upowszechnianiem i oswajaniem idei hospicyjnej – działania takie prowadzi np. Fundacja Hospicyjna.