Jest to umiejętność zaobserwowania i uświadamiania sobie tego, co może odczuwać, myśleć, przeżywać druga osoba. Łączy się z nią umiejętność komunikowania rozmówcy tych spostrzeżeń. Zrozumienie empatyczne jest próbą odpowiedzi na pytania: „Jakie przeżycia zostały wzbudzone u drugiej osoby?”, „Jak w tym momencie nasz rozmówca postrzega siebie i innych, jak wyglądają jego relacje z innymi?”.
Niski poziom empatii
Niski poziom empatii z pewnością utrudnia pomaganie. Co to oznacza? Że nie umiemy okazać tego, że zauważyliśmy, co przeżywa druga osoba. W naszej reakcji na jej wypowiedź nie uwzględniamy jej stanu. Najczęściej zachowujemy się według ustalonego z góry modelu postępowania w danej sytuacji. Jest tak dlatego, że nie słuchamy i nie rozumiemy odczuć osoby, którą mamy wspierać. Takie zachowanie może spowodować powstanie frustracji w naszej relacji z osobą, którą chcieliśmy wesprzeć. Może ona:
- poczuć się odrzucona;
- wstydzić się własnych przeżyć – co sprawia, że niechętnie je ujawnia, hamuje uczucia, pilnuje się, by się „nie rozpłakać”;
- piętnować się za swój własny sposób odbierania problemu;
- poczuć niechęć do kontynuowania dalszej relacji;
- zakończyć relację albo utrzymać ją, ale już bez nawiązania zaufania i poczucia porozumienia.
Ktoś, kto nie ma zrozumienia empatycznego, zwykle nie docenia osoby wspieranej, gani ją, ośmiesza, okazuje swoje znudzenie, brak zaufania, stosuje ogólniki, nie ujawnia własnych przeżyć, ignoruje wypowiedzi rozmówcy.
Średni poziom zrozumienia empatycznego – minimalny poziom właściwej pomocy
Średni poziom empatii oznacza, że zauważamy przeżycia drugiej osoby, potrafimy uchwycić jej emocje i zareagować we właściwy sposób: nie ignorujemy jej odczuć, nie umniejszamy ani nie wyolbrzymiamy. Nasza postawa wyraża szacunek dla wspieranego, dla jego wyborów i uczuć. Pokazujemy gotowość do zaangażowania się w relację. W ten sposób ułatwiamy mu zrozumienie siebie, a przede wszystkim budzimy poczucie bycia słuchanym i zrozumianym. Pozwala mu to poczuć się swobodniej, bezpieczniej. Taki poziom postawy empatycznej jest niezbędnym i przeważnie wystarczającym poziomem w relacji pomocowej.
Istnieją jeszcze głębsze poziomy prezentowania postawy empatycznej. Wykorzystywane są one głównie w rozmowach psychoterapeutycznych i psychopedagogicznych.
Empatii można się nauczyć
Już sama świadomość wagi empatii przybliża do drugiego człowieka. Następnie praktykowanie na co dzień uważności, naśladowanie dobrych wzorców i korzystanie z warsztatów psychoedukacyjnych może spowodować znaczące zmiany w sposobie komunikacji z człowiekiem w potrzebie.