Co oznacza demencja i jak ją rozpoznać?

Terminem „demencja” (ang. dementia) określa się zespół wielu objawów w przebiegu
nieuleczalnej choroby mózgu.
W języku polskim używa się dwóch określeń: demencja lub otępienie. To synonimy,
jak samochód i auto.

Kiedy lekarz diagnozuje chorego i stwierdza, że ma demencję, to jest to skomplikowana
diagnoza. Przyczyn demencji jest wiele. Demencja może być spowodowana chorobą
Alzheimera, chorobą naczyń mózgowych, chorobą ciał Lewy’ego albo zwyrodnieniem
czołowo-skroniowym. Niektóre źródła podają, że chorób powodujących demencję jest
ponad 100.

Najczęstszą chorobą mózgu, która jest przyczyną demencji, jest choroba Alzheimera.
Każda osoba, która na nią zachoruje, będzie miała demencję. Jednak
można mieć demencję z powodu innej choroby mózgu. Nie musi to być choroba
Alzheimera. Można chorować na kilka chorób mózgu jednocześnie i wtedy mówi się,
że jest to demencja mieszana.

Choroby mózgu, które przebiegają z demencją, nazywa się chorobami
neuropoznawczymi, chorobami neurodegeneracyjnymi albo zespołami otępiennymi.
Mówi się także „zaburzenia neuropoznawcze” (ang. NCD – Neurocognitive Disorders).
Należy jednak zaznaczyć, że mogą one występować zarówno w chorobach, które można
skutecznie leczyć, jak i w tych, które są przyczyną demencji. Można mieć zaburzenia
neuropoznawcze w depresji, chorobach tarczycy i niedoborze witamin z grupy B. Silna
depresja u osób w podeszłym wieku może być mylona z chorobą Alzheimera.

Demencja wymaga bardzo wnikliwej diagnozy, aby określić, co jest jej przyczyną.
Jest to niezwykle ważne, żeby wdrożyć właściwe strategie i zachować dobrą jakość życia.

Przede wszystkim lekarz neurolog. U osób w podeszłym wieku także lekarz geriatra.
Czasem będzie potrzebna konsultacja innego specjalisty, aby sprawdzić szczegółowo
przyczyny zmian, których dana osoba doświadcza.

Spójrzmy na to praktycznie: w dużej przychodni jest lekarz neurolog, który ma 100
pacjentów z demencją. U każdego z nich choruje mózg. Lekarz neurolog sprawdza,
z jakiego powodu każdy z tych pacjentów ma problemy z myśleniem. Okazuje się,
że u pięćdziesięciu z nich demencja jest spowodowana przez chorobę Alzheimera.
Dwudziestu kolejnych pacjentów mierzy się z tzw. demencją naczyniową (czyli chorobą
naczyń krwionośnych w mózgu, bo chorują na cukrzycę albo nadciśnienie i demencja jest
tego powikłaniem). U dziesięciu następnych osób demencję powodują szkodliwe
mikrocząsteczki, które rozsiały się po całym mózgu (nie powinno ich tam być, naukowcy
nie mają pewności, skąd się biorą). Nazywa się je „ciała Lewy’ego” (czyt. „lewiego”; odkrył
je lekarz o nazwisku Lewy, stąd nazwa choroba ciał Lewy’ego). Kolejny pacjent będzie
miał zmiany chorobowe w przedniej i bocznej części mózgu i to będziemy nazywać
demencją czołowo-skroniową. Jeszcze inny wielokrotnie doznał urazów głowy i z tego
powodu ma demencję (nazywa się to chroniczna encefalopatia pourazowa). Neurolog ma
też pacjentów, którzy od lat zmagają się z chorobą alkoholową i to jest przyczyną
demencji. Kilku pacjentów ma inne, rzadsze choroby i z ich powodu także mają demencję.

Niestety nie. Na żadną z ponad 100 chorób przebiegających z demencją nie ma obecnie
leku. To nieuleczalne choroby mózgu i niosą ze sobą wiele poważnych problemów.
Można jednak zarządzać objawami i redukować niszczące skutki choroby.
Podobnie jak w chorobach onkologicznych, gdzie można żyć z rakiem, tak samo jest to
możliwe w chorobach neurologicznych przebiegających z demencją.

Choroby przebiegające z demencją zmieniają mózg dwojako: od strony chemicznej
i strukturalnej. Zmiany obejmują zniszczenie tkanek, ucisk, stan zapalny i zaburzenia
równowagi biochemicznej.

Mózg zaczyna pracować inaczej niż kiedyś i dodatkowo jego masa zaczyna się
zmniejszać. Osoba chora na którąś z chorób przebiegających z demencją, musi
mieć przede wszystkim dostęp do rehabilitacji logopedycznej, fizjoterapii i utrzymywać
kontakty społeczne. Konieczna jest kontrola i rehabilitacja wzroku. Jeśli będą problemy
ze słuchem, należy się zwrócić do audiologa i dobrać właściwy aparat.
Choroby przebiegające z demencją są przyczyną poważnej niepełnosprawności i każdy
ma prawo do dobrego życia z chorobą.

Zmiany neurochemiczne i strukturalne wpływają na wiele funkcji mózgu. Można
doświadczać zmian w funkcjonowaniu w różnych aspektach życia. Nigdy nie
można mówić, że demencja to naturalna część starzenia się ani nazywać jej problemami
z pamięcią.

Objawy są liczne, w zależności od rodzaju choroby przebiegającej z demencją.
U niektórych będą to trudności, których wcześniej nigdy nie było: w czytaniu, liczeniu
i wykonywaniu kilku rzeczy jednocześnie. U innych oglądanie długich filmów może się
stawać trudne, a operowanie pilotem od telewizora staje się skomplikowane. Śledzenie
instrukcji i utrwalanie nowych informacji zacznie być wyzwaniem. Wczesne zmiany
widoczne są także podczas kierowania samochodem, pojawiają się zachowania takie
jak np. jazda pod prąd, ignorowanie znaków, nieuzasadnione manewry,
częste stłuczki i mandaty.

Niektóre choroby przebiegające z demencją zaczynają się od upadków, koszmarów
sennych, powtarzającej się nagłej utraty świadomości. Niektórzy mają najpierw
trudności z orientacją w terenie, choć wcześniej nigdy tak nie było.
Niektóre choroby przebiegające z demencją atakują obszary mózgu związane z mową.
Pojawią się wtedy duże problemy z gramatycznym mówieniem albo z rozumieniem,
co mówią inni. Takie sytuacje zawsze należy skonsultować z lekarzem
neurologiem.

Choroby mózgu przebiegające z demencją są niezwykle złożone. Ograniczają
sprawność fizyczną, wpływają na bieg innych chorób i sezonowych infekcji. W leczeniu,
rehabilitacji i opiece wymagają udziału wielu specjalistów jednocześnie.

Wszystkie typy demencji wpływają na myślenie, rozumowanie, analizę, osobowość
i zachowanie. Im wcześniej postawiona jest diagnoza i wdrożona rehabilitacja, tym lepsza
jest jakość życia.